Als ik door mijn geliefde Gelderland struin, of het nu wandelend door de bossen van de Veluwe is, fietsend langs de rivieren, of dwalend door de boomgaarden van de Betuwe, word ik altijd weer getroffen door de rijkdom die deze provincie te bieden heeft. Niet alleen qua natuur en historie, maar zeker ook op culinair gebied. Gelderland is een schatkamer vol smaken, een plek waar ambacht en traditie samenkomen in heerlijke streekproducten. Van romige, ambachtelijke kazen tot verrassend goede lokale wijnen en nog zoveel meer – ga je mee op een ontdekkingsreis langs de authentieke smaken van Gelderland?
De Vruchtbare Bodem: Basis voor Gelderse Smaak
De diversiteit van Gelderland zie je niet alleen terug in het landschap – van de zandgronden op de Veluwe tot de klei in het Rivierenland en de Achterhoek – maar proef je ook in de producten. Deze vruchtbare grond, bewerkt door generaties boeren en tuinders, vormt de basis voor een ongelooflijke variëteit aan streekproducten. Er is een groeiende waardering voor lokaal en duurzaam voedsel, wat je terugziet in de opkomst van ‘korte ketens’. Dit zijn directe lijnen tussen producent en consument, waardoor je als liefhebber precies weet waar je eten vandaan komt en je de boer een eerlijke prijs betaalt. Onderzoek van Wageningen University & Research bevestigt de belangrijke rol van deze korte ketens in Gelderland. Een van de leukste manieren om dit zelf te ervaren, vind ik, is door een bezoek te brengen aan een van de vele boerderijwinkels die de provincie rijk is. Via platforms zoals Zoek de Boer vind je gemakkelijk een boerderijwinkel bij jou in de buurt, een perfect startpunt voor je culinaire ontdekkingstocht.
Kaas: Het Hart van de Gelderse Zuiveltraditie
Als je aan Nederlandse streekproducten denkt, is kaas vaak het eerste wat in je opkomt. En terecht! Ook in Gelderland wordt met veel passie en vakmanschap kaas gemaakt. Wat mij altijd weer verrast, is de diversiteit. Natuurlijk vind je hier heerlijke Goudse kazen van koemelk, in alle leeftijden, van jong en romig tot oud en brokkelig. Maar Gelderland biedt meer. Denk aan karaktervolle geitenkazen of de wat ziltige schapenkazen. Veel van deze kazen worden nog ambachtelijk op de boerderij gemaakt, met melk van eigen dieren die grazen in de Gelderse weiden. Boerderijen zoals Burgerboerderij de Patrijs in Laren en Zuivelboerderij Noordam in Hellouw (wiens producten je ook bij het Betuws Wijndomein kunt vinden) zijn prachtige voorbeelden van deze traditie. Je vindt er niet alleen ‘gewone’ kaas, maar ook specialiteiten met kruiden zoals fenegriek, komijn of zelfs honingklaver, die een unieke Gelderse twist geven aan dit geliefde product. Deze schatten vind je vaak in gespecialiseerde kaaswinkels, op lokale markten of in goed gesorteerde boerderijwinkels zoals Landwinkel de Munnikenhof in Rheden, die een breed assortiment aan regionale producten aanbiedt. Een overzicht van diverse lokale producenten, waaronder kaasmakers, is te vinden op Lokaalwijzer Gelderland.
Verrassende Vondsten: Wijn, Bier en Graan uit Gelderland
Naast de gevestigde kaas traditie, bloeien er in Gelderland ook andere culinaire verrassingen op. Wie had bijvoorbeeld gedacht dat je in Gelderland uitstekende wijnen kunt vinden? Toch is het zo! Vooral in de Achterhoek en de Betuwe zijn er diverse wijngaarden die met veel succes druiven telen en prachtige witte, rode en roséwijnen produceren. Sommige hebben zelfs internationale prijzen gewonnen! Een bezoek aan een Gelderse wijngaard, zoals het Betuws Wijndomein, is een bijzondere ervaring, vaak inclusief rondleiding en proeverij. Holland.com biedt zelfs een speciale fietsroute langs Gelderse wijngaarden aan.
Graan: De Basis voor Brood en Bier
Een andere ontwikkeling die ik met veel interesse volg, is de hernieuwde aandacht voor lokale granen. Oude graansoorten zoals emmer, spelt en eenkoren worden weer verbouwd op Gelderse akkers. Dit gebeurt vaak op een natuurinclusieve manier, wat goed is voor de biodiversiteit. Initiatieven zoals ‘Graan van hier‘ brengen telers, molenaars, bakkers en brouwers samen om deze lokale granenketen te versterken. Het resultaat proef je terug in ambachtelijk brood, zoals dat van Streekbakker Jorrit, maar ook in lokaal gebrouwen speciaalbier. Brouwerij Nevel uit Oosterhout is een mooi voorbeeld van een brouwerij die experimenteert met lokale granen, en zelfs een speciaal Vierdaagsebier met lokale spelt heeft gebrouwen.
Iconisch Gebak en Brood
En als we het over graan hebben, mogen we het Gelderse brood en gebak niet vergeten! Wie kent niet de Zutphense Rozijnenmik, een zwaar, rijkgevuld krentenbrood dat een ware delicatesse is met een lik roomboter? Of de knapperige Achterhoekse Kaneelbeschuitjes? En dan is er nog het traditionele Gelderse Roggebrood, dat urenlangzaam gegaard wordt en een diepe, aardse smaak heeft. Deze baktradities worden levend gehouden door lokale bakkers en zelfs gevierd in programma’s zoals Rudolph’s Bakery: de Bakfiets, waarin de zoete geheimen van Gelderland worden ontrafeld.
De Rijke Oogst: Fruit, Vlees en Andere Delicatessen
Gelderland is gezegend met een overvloed aan fruit, met name in de Betuwe. Appels, peren, pruimen, kersen en aardbeien sieren in het seizoen de boomgaarden en velden. Wat is er leuker dan zelf je fruit te plukken bij een lokale teler? Maar ook verwerkt tot heerlijke producten komt het Gelderse fruit tot zijn recht. Denk aan sappen, jams, stropen (zoals de traditionele perenstroop van Tiels Fruit) en zelfs cider, zoals de Krenkelaar Cider van De Fruitmotor, die helpt voedselverspilling tegen te gaan. Naast fruit biedt Gelderland ook kwaliteitsvlees, zoals lamsvlees en rundvlees van dieren die vaak een goed leven hebben gehad in de Gelderse natuur. Slagerijen zoals Knobbout Slagerijen staan bekend om hun ambachtelijke worsten. In de herfst is Gelderland, met name de Veluwe, hét gebied voor wildgerechten en paddenstoelen. En laten we de zoete verleidingen niet vergeten: lokale honing van imkers die bijdragen aan de biodiversiteit, en ambachtelijke jam, soms gemaakt op zorgboerderijen zoals Zorgboerderij ‘de Scholte’ in Geesteren, die traditionele potjes hergebruiken voor hun creaties. Ook unieke specialiteiten zoals Kakelroom, een advocaat van Betuwse scharreleieren, behoren tot de Gelderse schatten.
Proef Gelderland: Waar Vind Je Deze Schatten?
De vraag is natuurlijk: waar vind je al dit lekkers? Gelukkig zijn er steeds meer manieren om Gelderse streekproducten te ontdekken en te kopen. Boerderijwinkels blijven een fantastische optie voor verse producten direct van het land. Lokale markten, zoals de StreekWaar-markt in Wageningen, bieden een platform voor duurzame en lokale producenten die werken volgens strenge criteria voor milieu en dierenwelzijn. Initiatieven zoals Fietsen voor m’n eten maken het zelfs mogelijk om je boodschappen per fiets te doen bij boerderijen in bijvoorbeeld de Gelderse Vallei, met handige online kaarten. Voor wie het gemak zoekt, zijn er maaltijdboxen zoals Puur Gelders, die werken met ingrediënten van Gelderse bodem. Let ook op keurmerken en labels; de provincie Gelderland heeft zelfs een speciaal label geïntroduceerd om Gelderse streekproducten herkenbaarder te maken. Achter veel van deze initiatieven zitten netwerken van gepassioneerde producenten, soms ondersteund door organisaties als Cultivate!, die samenwerken aan een duurzamer en smaakvoller voedselsysteem.
Een Uitnodiging om de Ziel van Gelderland te Proeven
Gelderse streekproducten zijn meer dan alleen voedsel; ze vertellen een verhaal. Een verhaal over het landschap, de seizoenen, de tradities en de mensen die met hart en ziel werken om iets moois en smaakvols te creëren. Of je nu geniet van een stuk ambachtelijke kaas, een glas lokale wijn proeft, een versgebakken Gelders brood aansnijdt of je eigen fruit plukt in een boomgaard – je proeft de essentie van deze prachtige provincie. Ik nodig je van harte uit om zelf op ontdekkingstocht te gaan. Bezoek een boerderijwinkel, struin over een streekmarkt, volg een wijnroute of stap op de fiets voor je boodschappen. Laat je verrassen door de rijkdom aan smaken en ervaar zelf de authentieke gastvrijheid van Gelderland. Eet smakelijk, en geniet van al het moois en lekkers dat Gelderland te bieden heeft!